بیماری سالک یا لیشمانیوز بیماری است که توسط انگلی به نام لیشمانیوز که در پشه های خاکی آلوده زندگی می کند ، ایجاد می‌شود. پشه های خاکی در جاهای گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کنند و حامل انگل هستند. بیماری سالک معمولا در مناطق دور افتاده و ناپایدار که منابع درمانی محدودی دارند ، دیده می‌شود. بعد از مالاریا سالک دومین علت مرگ و میر انگلی است. دارو و واکنشی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری سالک وجود ندارد. بهترین راه برای مسافران این است که از خود محافظت کنند تا از نیش و گزش پشه های خاکی در امان بمانند و احتمال آلودگی و عفونت را به حداقل برسانند.ما در این مقاله از مجله زیبایی آرانیک همراهتان بودیم تا در مورد بیماری سالک شما را بیشتر آشنا کنیم و خطرات این بیماری را کم کنیم.
انواع بیماری سالک
بیماری سالک سه نوع است ، که عبارتند از :
- سالک جلدی : یکی از شایع ترین انواع این بیماری سالک جلد می باشد. سالک جلدی زخم هایی روی پوست ایجاد می کند. بعضی از افراد بسته به شرایط احتیاجی به درمان ندارند ولی باید توجه کرد که اگر درمان صورت گیرد به بهبودی کمک کرده و جلوی عوارض بیماری را می گیرند.
- سالک مخاطی – جلدی : این بیماری نادر بوده و توسط انگلی که باعث نوع پوستی بیماری شده ، ایجاد می شود و امکان دارد چند ماه بعد از بهبودی زخم های پوستی اتفاق بیفتد. در این بیماری ، انگل به بینی ، حلق و دهان راه می یابد و مخاط موکوزی را تخریب می کند. این نوع سالک زیر مجموعه ای از سالک پوستی است ، اما بسیار جدی تر است ، نیاز به درمان دارد و خود به خود بهبود پیدا نمی کند.
- سالک احشایی : سالک سیستمیک یا کالا آزار معمولا دو تا هشت ماه بعد از گزش توسط پشه خاکی اتفاق می افتد. این نوع سالک ، ارگان های داخلی مانند طحال و کبد و همچنین مغز استخوان و سیستم ایمنی را در گیر می کند و اگر درمان نشود می تواند کشنده باشد.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سالک هستند؟
- همه ی افراد در هر سن و جنسیتی اگر به جاهایی سفر می کنند که بیماری سالک اتفاق می افتد ، می تواند در معرض ابتلا باشد.در مناطق روستایی عفونت شایع تر است. پس اگر مدت زمان طولانی در این مناطق هستید تمام جوانب را در نظر داشته باشید.افرادی که زیاد سفر می کنند یا آنهایی که درباره پرندگان مطالعه می کنند ، سربازان ، اکوتوریست ها و افرادی که ضعف سیستم بدنی دارند مستعد ابتلا به بیماری سالک خواهند بود. HIV می تواند بیماری را انتقال دهد و بروز سالک احشایی را افزایش دهد، چون هر دو بر سلول های مشابهی از سیستم ایمنی تاثیر می گذارد.افرادی که به HIV مبتلا هستند ، اغلب مبتلا به بیماری سالک هم هستند. در برخی مناطق اتیوپی ، 35 درصد افراد مبتلا به سالک ، درگیرHIV هم هستند. باید دقت داشته باشید که امکان ابتلای مجدد به بیماری سالک وجود دارد پس هر وقت وارد منطقه ای می شوید که در آن بیماری وجود دارد ، باید جوانب احتیاط را در نظر گرفت. چند نکته مهم در مورد بیماری سالک :
- افراد فقیر با سو تغذیه ، جابجایی های جمعیتی و سیستم ایمنی ضعیف ، عمدتا به بیماری سالک دچار می شوند.
- تغییرات محیطی مثل ساخت سدها ، طرح های آبیاری و شهرنشینی در بوجود آمدن این بیماری مرتبط هستند.
- در سال هفتصد هزار تا یک میلیون مورد جدید ابتلا به بیماری سالک اتفاق می‌افتد.
- بخش کوچکی از افرادی که با انگل های عامل سالک آلوده می شوند ، در نهایت به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علائم و نشانه‌های این بیماری
خیلی از افراد ممکن است مدتهای طولانی حامل گونه هایی از لیشمانیا باشند ، بدون اینکه علائمی از بیماری را نشان دهند و علائم با توجه به نوع بیماری ظاهر می‌شود.این بیماری چند هفته بعد از گزش با پشه خاکی آلوده ظاهر می شود و ممکن است هیچ علائمی هم نداشته باشند. نشانه اصلی ، زخم های پوستی است که هیچ درد ندارد.
سالک مخاطی -جلدی
سالک مخاطی -جلدیدر کسانی که مبتلا به سالک مخاطی – جلدی هستند ، علائم تا پنج سال بعد از جراحات پوستی بوجود می آیند و زخم ها اول در دهان ، بینی و روی لب ها بوجود می آیند. به غیر از این علائم علائمی مثل آبریزش یا گرفتگی بینی ، خون دماغ شدن ، مشکل در تنفس می باشد.
سالک احشایی
در بیماری سالک احشایی ، وقتی نیش پشه خاکی صورت می‌گیرد، علائم تا شش ماه بعد از عفونت اتفاق می افتد. از جمله علایم شایع می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش وزن
- ضعف
- تب که از چند هفته تا چند ماه امکان دارد ادامه داشته باشد
- خونریزی
- عفونت
- تورم گره های لنفاوی
- کاهش تولید سلول های خونی
- بزرگ شدن طحال و کبد
عفونت با انگل لیشنانیا چگونه اتفاق می‌افتد؟
در بیماری سالک راه اصلی از طریق نیش پشه خاکی آلوده است. پشه خاکی ، خون را از فرد یا حیوان آلوده می مکنند و حتی امکان دارد فرد متوجه نشود ، چون پشه های خاکی هیچ صدایی ندارند ، گزش با درد نیست و بسیار کوچک هم هستند. فقط بعد از گزش ، حلقه فرمز رنگی روی پوست ایجاد می شود. این پشه ها عصرها و شب ها فعال هستند و در روز فعالیتی ندارند. در بعضی از گونه های انگل لیشمانیا می توانند از طریق سوزن آلوده یا انتقال خون و یا از مادر به نوزاد هم منتقل می شوند.
عوامل موثر در بروز بیماریهای سالک
خطر ابتلا به بیماری سالک می تواند از فقر ، وضعیت نامناسب مسکن و بهداشت مثل عدم مدیریت فاضلاب ها و زباله‌ها ، زمینه را برای تخم گذاشتن انگل ها فراهم کرده و بعضی از رفتارها مثل خوابیدن در فضای بیرون یا روی زمین احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد. بعضی دیگر از عوامل بروز بیماری سالک عبارتند از :
- سوتغذیه : رژیم غذایی که فاقد پروتئین، آهن ، ویتامین آ و زینک باشد ، احتمال بروز بیماری سال را افزایش می دهد.
- جابجایی جمعیت و مهاجرت : سالک احشایی و پوستی عمدتا با مهاجرت و جابجایی افراد غیر ایمن به دیگر مناطق در ارتباط است.
تغییرات اقلیمی :
لیشمانیا به تغییرات آب و هوایی حساس است و به طریق زیر به اپیدمی ها تاثیر می گذارد :
- بارندگی ، رطوبت و تغییر دما می تواند روی توزیع و بقای انگل ها تاثیر بگذارد.
- وقتی دمای هوا تغییر می کند ، بر روی چرخه رشد لیشمانیا تاثیر گذاشته و امکان انتقال انگل در مناطقی که قبلاً بیماری وجود نداشته را فراهم می کند.
- قحطی ، سیل ، خشکسالی و…می تواند باعث مهاجرت گسترده افراد به مناطق درگیر سالک شود و تغذیه نامناسب هم می تواند ایمنی افراد را به خطر اندازد.
تشخیص
تشخیصاولین قدم این است که اگر احساس کردید علائم دارید ، بررسی کنید که در مناطق آلوده به انگل لیشمانیا بوده اید یا نه ، و اگر بوده اید حتما جهت تشخیص به پزشک مراجعه کنید. به همین منظور نمونه از زخم های پوستی یا مغز استخوان گرفته می شود تا وجود انگل سالک را تشخیص دهند. حتی پزشک معاینات فیزیکی را به منظور بررسی کبد یا طحال می پردازد تا ببیند کبد یا طحال بزرگ شده است یا نه. البته بیشتر افراد گزش با پشه خاکی را به خاطر نمی آورند به همین خاطر تشخیص بیماری سخت می شود.
درمان
با توجه به نوع سالک درمان در نظر گرفته می شود. مثل :
سالک پوستی
چون احتمال دارد سالک پوستی به سالک مخاطی- جلدی تبدیل شود باید به درمان اهمیت داد ولی در بیشتر مواقع سالک پوستی خود به خود از بین می رود. روش های زیادی برای درمان وجود دارد. مصرف دوز کم داروی پنتامیدین ایزوتیونات. درمان موضعی هم مثل کاتتراسیون ، کرایوتراپی و اعمال موضعی گرما می تواند به درمان این نوع سالک کمک کند. یکی از موثر ترین روش ها ، اعمال حرارت به زخم هاست چون لیشمانیا نسبت به حرارت حساس است ، و این روش عفونت را درمان می کند.
سالک مخاطی – جلدی
داروی کتوکونازول می تواند به شرایط درمان کمک کند. همین طور فلوکونازول یکی از بهترین درمان هاست اما عوارض جدی را به همراه خواهد داشت.
سالک احشایی
پارامومایسین ، آنتی بیوتیکی است که در درمان سالک احشایی تجویز می‌شود. آمفوتریپسین B ، دارویی است که برای درمان سالک احشایی به کار گرفته می شود و مورد تأیید سازمان دارو و غذای آمریکا می باشد. مصرف میلتفوسین برای خانم های باردار و شیرده ایمن نیستند.
پیشگیری
افرادی که به مناطق آلوده به لیشمانیا سفر می کنند ، باید عوامل احتیاطی را رعایت کنند چون این بیماری واکسن و دارو برای پیشگیری ندارد. برای جلوگیری از نیش پشه های خاکی ، به موارد زیر توجه کنید :
- هنگام طلوع و غروب خورشید در محیط بیرون قرار نگیرید.
- در نزدیکی زیست گاه حیوانات کمپ نزنید چون برخی از حیوانات ناقل لیشمانیا می باشند.
- از مناطقی که به بیماری سالک شایع می باشد خودداری کنید.
- محیط را ضدعفونی کنید.
عوارض
بروز عوارضی مثل خونریزی ، ابتلا به عفونت‌ها به دلیل ضعف سیستم ایمنی و تغییر شکل ظاهری از عوارض سالک پوستی می باشد. سالک احشایی کشنده است چون بر ارگان های داخلی و سیستم ایمنی تاثیر می گذارد. افرادی که مبتلا به ایدز و HlV هستند بیشتر در معرض این بیماری خواهند بود و این عامل نیز می تواند دوره درمان را سخت تر کند.
در کلام آخر اینکه: بیماری سالک از گزش پشه خاکی ایجاد می شود پس تا جایی که امکان دارد از مناطقی که آلوده به این پشه خاکی است دوری کنیم . در غیر این صورت تمام جوانب احتیاط را به عمل آورید. از بیرون آمدن در هنگام طلوع و غروب خورشید جلوگیری کنید و دور از زیست گاه حیوانات چادر بزنید ، وقتی کوچک ترین علائم را دیدید به پزشک مراجعه کنید.
